Tài sản tiền điện tử trở thành chiến trường mới trong cuộc chiến ngầm giữa Iran, thị trường tiền điện tử dưới chế độ thần quyền đang đối mặt với thách thức

Gần đây, sàn giao dịch tiền điện tử lớn nhất của Iran, Nobitex, đã phải đối mặt với một cuộc tấn công mạng nghiêm trọng. Một tổ chức hacker tự xưng là "săn mồi chim sẻ" đã xâm nhập vào hệ thống của Nobitex, đánh cắp gần 90 triệu USD tài sản. Tổ chức này cáo buộc Nobitex hỗ trợ chính phủ Iran tránh né các lệnh trừng phạt quốc tế và tài trợ cho các hoạt động bất hợp pháp, đồng thời chuyển số tiền bị đánh cắp vào các tài khoản có thông điệp chống Iran.

Sự kiện này không chỉ tiết lộ thị trường tiền điện tử khổng lồ của Iran mà còn làm mọi người nhận ra rằng quốc gia áp dụng chế độ thần quyền Hồi giáo này đã sâu sắc hòa nhập với ngành công nghiệp tiền điện tử.

Tài sản tiền điện tử tại Iran phát triển do đâu

Sự quan tâm của Iran đối với tài sản tiền điện tử chủ yếu xuất phát từ áp lực kinh tế và địa chính trị. Do phải đối mặt với các lệnh trừng phạt nghiêm ngặt, các kênh tài chính thông thường của Iran bị hạn chế, thương mại quốc tế và việc chuyển tiền bị cản trở. Trong tình huống này, tài sản tiền điện tử được xem như một phương tiện thay thế.

Tình hình kinh tế của Iran cũng thúc đẩy sự phát triển của thị trường tiền điện tử. Quốc gia này đã phải đối mặt với áp lực lạm phát cao và sự mất giá của đồng tiền trong thời gian dài, đồng riyal liên tục suy yếu. Thị trường chứng khoán biến động mạnh, buộc nhiều người tiết kiệm phải đầu tư vào tài sản tiền điện tử để phòng ngừa rủi ro. Đối với người dân Iran bình thường, tài sản tiền điện tử được coi là một công cụ bảo toàn giá trị và đa dạng hóa tài sản.

Theo phân tích của công ty an ninh blockchain TRM Labs, tổng lượng Tài sản tiền điện tử chảy vào các sàn giao dịch lớn ở Iran vào năm 2022 gần đạt 3 tỷ USD, trong đó Nobitex là nền tảng giao dịch lớn nhất tại quốc gia này, chiếm khoảng 87% thị phần. Các nền tảng chính khác bao gồm Wallex, Excoino, Aban Tether và Bit24. Các sàn giao dịch địa phương này đều cần được cấp phép bởi cơ quan quản lý và tuân theo các quy định về chống rửa tiền và xác định khách hàng để hoạt động.

Trong việc phát triển công nghệ blockchain, chính phủ Iran trong những năm gần đây cũng đã có sự sắp xếp. Hai dự án blockchain được chính thức hỗ trợ là Kuknos và Borna lần lượt được các ngân hàng chính của Iran và Ngân hàng Trung ương phát triển, nhằm nâng cao hiệu quả và tính minh bạch của hệ thống tài chính. Ngoài ra, Iran và Nga được cho là đang lên kế hoạch phát hành một loại stablecoin được hỗ trợ bởi vàng, dùng để thanh toán thương mại giữa hai nước và tránh các lệnh trừng phạt tài chính.

Nhờ vào nguồn tài nguyên năng lượng phong phú, Iran đã công nhận ngành khai thác Tài sản tiền điện tử là ngành hợp pháp vào năm 2018. Vào năm 2021, Iran chiếm khoảng 4,5% tổng công suất khai thác Bitcoin toàn cầu, sản xuất gần 1 tỷ USD Bitcoin mỗi năm. Tuy nhiên, do gánh nặng từ mạng lưới điện do trợ cấp năng lượng cao và các yêu cầu quản lý, nhiều mỏ đã chọn chuyển sang hoạt động ngầm hoặc hoạt động không tuân thủ quy định. Đến năm 2024, tỷ lệ của Iran trong tổng công suất khai thác Bitcoin toàn cầu đã giảm xuống khoảng 3,1%.

Sự phát triển của chính sách tiền điện tử ở Iran

Thái độ của chính phủ Iran đối với tài sản tiền điện tử đã trải qua nhiều thay đổi, tổng thể thể hiện xu hướng từ mở cửa ban đầu đến dần dần thắt chặt.

Năm 2018, Iran chính thức công nhận ngành khai thác tiền điện tử là ngành hợp pháp. Chính phủ yêu cầu các thợ mỏ được cấp phép sử dụng thiết bị hiệu quả cao, và chỉ cho phép bán sản phẩm khai thác cho ngân hàng trung ương theo mức giá nhất định, đồng thời phải trả tiền điện theo giá xuất khẩu. Giá điện thấp đã thu hút các thợ mỏ nước ngoài, bao gồm cả Trung Quốc, đến Iran để đầu tư khai thác.

Tuy nhiên, mô hình "chuyển đổi năng lượng lấy coin" này đã nhanh chóng làm trầm trọng thêm tình trạng căng thẳng điện năng. Vào tháng 5 năm 2021, sau khi trải qua một đợt mất điện lớn hiếm có vào mùa hè, chính phủ Iran đã thực hiện lệnh cấm tạm thời kéo dài bốn tháng đối với tất cả các hoạt động đào tiền điện tử. Kể từ đó, vào mỗi đợt cao điểm tiêu thụ điện mùa hè, chính phủ đã từng đóng cửa tạm thời một số mỏ để đảm bảo cung cấp điện cho dân sinh.

Trong lĩnh vực quản lý giao dịch, Ngân hàng Trung ương Iran đã cấm cá nhân sử dụng tài sản tiền điện tử khai thác nước ngoài để giao dịch từ năm 2020. Sau năm 2022, các cơ quan quản lý Iran đã siết chặt các hạn chế đối với quảng cáo mã hóa và bán máy khai thác. Vào tháng 12 năm 2024, chính quyền Iran đã ra lệnh cấm quảng bá máy khai thác mã hóa và các khóa đào tạo liên quan trên Internet, đồng thời yêu cầu các nền tảng thương mại điện tử lớn gỡ bỏ nội dung quảng cáo liên quan.

Vào cuối năm 2024, trọng tâm quản lý chuyển sang giao dịch tiền điện tử bản thân. Ngân hàng trung ương Iran đã ban hành quy định mới, cố gắng chặn các giao dịch trao đổi giữa Tài sản tiền điện tử và Rial trên các trang web nội địa. Vào tháng 1 năm 2025, lại ra mắt giao diện giao dịch được chính phủ chỉ định, yêu cầu tất cả các sàn giao dịch trong nước phải kết nối vào hệ thống quản lý qua kênh này, thuận tiện cho việc theo dõi thông tin danh tính người dùng và dòng tiền.

Vào tháng 2 năm 2025, chính phủ Iran đã công bố lệnh cấm phát hành quảng cáo tài sản tiền điện tử trên bất kỳ nền tảng và địa điểm nào. Sau sự cố hack Nobitex, Ngân hàng Trung ương Iran đã tăng cường kiểm soát giao dịch mã hóa, quy định rằng các nền tảng mã hóa trong nước chỉ được phép hoạt động từ 10 giờ đến 20 giờ hàng ngày để nâng cao hiệu quả quản lý và hạn chế dòng tiền ra nước ngoài.

Tài sản tiền điện tử và giáo lý Hồi giáo

Là một nước cộng hòa Hồi giáo, Iran phải xem xét các quy định của luật Hồi giáo khi thúc đẩy sự phát triển của Tài sản tiền điện tử. Giáo lý Hồi giáo cấm mọi hình thức cho vay nặng lãi và cờ bạc, trong khi giao dịch Tài sản tiền điện tử do sự biến động mạnh mẽ và có tính đầu cơ nhất định, từng bị một số người bảo thủ nghi ngờ.

Lãnh đạo tối cao Iran Khamenei có quan điểm tương đối cởi mở về vấn đề này. Ông đã tuyên bố vào năm 2021 rằng việc mua bán và sản xuất tài sản tiền điện tử "phải tuân thủ các luật lệ của Cộng hòa Hồi giáo Iran" và không tự động bị coi là trái với giáo lý Hồi giáo. Tuy nhiên, ý kiến của các học giả tôn giáo khác nhau không hoàn toàn thống nhất. Một số lãnh đạo tôn giáo cho rằng tài sản tiền điện tử như Bitcoin tồn tại "nhiều sự không chắc chắn", do đó giao dịch của chúng không đáp ứng yêu cầu của luật Hồi giáo.

Mặc dù chính phủ Iran không coi tiền điện tử là một điều cấm kỵ tôn giáo rõ ràng, nhưng trong thực tế lại nhấn mạnh rằng cần phải thực hiện trong khuôn khổ pháp luật và sự quản lý của quốc gia, tránh các hành vi đầu cơ quá mức. Quan điểm này phần nào đã cân bằng được mâu thuẫn giữa giáo lý Hồi giáo và thực tiễn kinh tế hiện đại.

Thách thức và rủi ro của thị trường tiền điện tử

Mặc dù phải đối mặt với nhiều hạn chế, Tài sản tiền điện tử vẫn thu hút sự quan tâm của một lượng lớn thanh niên và những người làm trong lĩnh vực công nghệ ở Iran. Với sự phát triển của công nghệ thông tin, sự phổ biến của điện thoại thông minh, và sự mở cửa dần dần trong giao tiếp quốc tế của Iran, ngưỡng tham gia giao dịch tiền điện tử của người dân bình thường đang giảm xuống.

Tuy nhiên, việc tham gia vào thị trường tiền điện tử cũng đi kèm với rủi ro. Trình độ hiểu biết về mã hóa thấp ở Iran đã tạo ra cạm bẫy cho những kẻ phạm tội: các vụ lừa đảo xảy ra liên tục, nhiều nhà đầu tư đã chịu tổn thất lớn do mù quáng chạy theo xu hướng. Giao dịch ẩn danh trên thị trường chợ đen cũng đã tạo ra thách thức cho việc quản lý. Thêm vào đó, thị trường vốn đã có sự biến động mạnh mẽ, thiếu sự bảo vệ pháp lý trưởng thành, khiến một số gia đình Iran có thái độ thận trọng hoặc thậm chí do dự đối với loại tài sản này.

Tổng thể mà nói, mặc dù Tài sản tiền điện tử đang dần được chấp nhận rộng rãi hơn ở Iran, nhưng cuộc thảo luận xung quanh tính hợp pháp, an ninh và đạo đức của nó vẫn tiếp tục. Trong bối cảnh những khó khăn thực tế mà Iran đang phải đối mặt, triển vọng phát triển của thị trường tiền điện tử vẫn đầy sự không chắc chắn.